Grabowo - historia jednej z rodowych miejscowości

Grabowo-historia jednej z rodowych miejscowości Historia Grabowa, jaką można prześledzić na podstawie różnych publikacji sięga, co najmniej XIV wieku, czyli liczy sobie już blisko 700 lat. Wieś ta w swoich początkach była nazywana i zapisywana różnie; Trelogibino, Trlogi, Grabowo-Tryłogi czy też w końcu obecnie używaną nazwą Grabowo. Być może tą nazwę, jak możnaby się domyślać zawdzięcza drzewu grab, które kiedyś mogły porastać okolicę zanim ją wykarczowano i wydarto puszczy. Wieś wchodzi w skład gminy i parafii Krasnosielc gdzie już w akcie założycielskim (erekcyjnym) tej parafii z 1386 roku wspomniane są aż dwie wsie pod wspólną nazwą Trloga, czyli Trelogij bino. Nazwy tych miejscowości przez wieki ewoluowały, co widać na starych mapach, pojawiając się w różnych formach np. Bagienice Trylogi, Trłogi, Grabowo Trylogi. O zmianach językowych, jakie ta nazwa przechodziła, przeczytać możemy między innymi w książce „Nazwy miejscowe północnego Mazowsza” wydaną przez Polską Akademię Nauk. Komitet Językoznawstwa. Fragment książki omawiający zachodzące zmiany nazwy miejscowości Grabowo Ze starych map jak i relacji regionalistów dowiadujemy się między innymi, że pierwsze siedziby mieszkańców Grabowa być może znajdowały się bardziej na południe od obecnych zabudowań a miejsce te nazywane jest do dziś Starym Grabowem. Mapa okolic Grabowa Trylogi z 1839 r. Część rodzin osiedliła się nieco dalej zakładając wieś Pyrzanki obecnie Perzanki Borek, która stała się z czasem gniazdem rodowym Pyrzanowskich vel Perzanowskich spowinowaconych również z moimi przodkami o nazwisku Żebrowski. Na dzień dzisiejszy nie potrafię powiązać wszystkich Żebrowskich, jacy zamieszkiwali w Grabowie, lecz mam liczne wskazówki, (metrykalia), że wszyscy oni byli ze sobą skoligaceni poprzez różne rody między innymi: Rawa, Perzanowskich, Budnych, Olkowskich, Majewskich, Czarkowskich i wiele innych, których potomkowie do dziś zamieszkują Grabowo i okolice. Grabowo zaliczano do tzw. wsi szlacheckich, których mieszkańcami i właścicielami cząstkowymi była szlachta zagrodowa, która dowolnie dysponowała swoją ziemią sprzedając lub oddając w posagu ziemię np. na wschód od Grabowa nowo przybyłym, w ten sposób powstała wieś Przykuty (vel Psikuty) nazywaną niekiedy także Nowosiedlinami. Ja jednak w tym miejscu chciałbym zwrócić uwagę na inną opodal położoną wieś Amelin, która pojawia się w pewnym momencie na kartach historii, jako Amelin vel Nowosiedliny, o czym przeczytamy w „Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” tom VII, str. 271. Mapa okolic Grabowa z 1866 r. Powiat Makowski Prawdopodobnie drugi człon nazwy, czyli Trylogi, jak wskazuje na to wielu znawców historii regionu pochodzi od nazwy rzeczki, strumienia Trylogi, która kiedyś wiła się po okolicy. Dziś w dobie melioracji ślad po niej zaginął i trudno by było ją umiejscowić. Faktem nie bez znaczenia dla samej nazwy jest też i to, że miejscowość tą zamieszkiwał ród szlachecki Grabowskich, który otrzymał przywileje osadnicze na 30 łanach miary chełmińskiej od Księcia Janusza I, potwierdzone na piśmie w 1418 r. oddając im na wieczność z wszelkimi użytecznościami i barciami wspomniane 30 łanów oraz nakładając różne zobowiązania m.in., aby z każdych 10 łanów wystawili rycerza zbrojnego o wartości 4 kop groszy praskich „In pancerio, sub (s) caleptra klobuczek vulgariter dicta”, co należy odczytać w kolczudze pod kapeluszem potocznie zwanym kłobuczkiem, czyli po prostu chełmem. Jak też to, że co roku na św. Marcina mają zapłacić po 8 groszy praskich od każdego łana. Tak, więc być może od wtedy jedną z Trylogibino zaczęto nazywać Grabowem, jako miejscem zamieszkiwania Grabowskich, którzy nosili herb Pobóg lub Pomian, ale w tym dokumencie oprócz imion Jan i Bartłomiej z Grabowa herbu się nie wymienia.

Nadania takie wiązały się przeważnie z pewnymi zasługami jak i chęcią zasiedlenia przez książąt mazowieckich a potem i króla najdalszych rubieży ówczesnych granic z Prusami i państwem krzyżackim. Można zaryzykować stwierdzenie, iż była to osada z pogranicza a więc i charakter osadnictwa mógł być bardziej wojskowo-porządkowy.

Nazwa Grabowo i Trloga przewija się przemiennie w różnych dokumentach i tak np. w lustracji królewskiej z 1616 roku stwierdza się między innymi, że w Grabowie mieszkał 1 bartnik.

W roku 1425 Andrzej, Piotr, Grzegorz i drugi Piotr z Trlogi odkupują od Dobiesława z Janikowa 20 włók nad rzeką Tymianką. Kolejną wzmianką jest zapis, iż niejaki Piotr zwany Surała z Trlogi odkupił od księcia Władysława za 20 kop groszy 20 włók Łubianna w pobliżu Kolna.

Śledząc dalej dokumenty dowiemy się, że w 1451 roku Bartłomiej z Trlogi osiedlił się w ziemi wiskiej, a w pobliżu Dobrzycy osiedlili się Grabowscy z Grabowa Trlogi herbu Pomian.

W 1460 roku nad rzeką Ciemianką występował Jan Trloga (Johannes Trloga) herbu Pomian, a w 1487 z Więcławem Gomółką wspomniany jest Jan Stary Gomółka zwany inaczej Janem Starym Grabowskim z Gomółek herbu Pomian.

W ten sposób Grabowscy rozeszli się po nowych ziemiach Mazowsza od Ełku i Rajgrodu aż do ziemi nurskiej, zakładając kolejne osady, często o nazwie Grabowo.

Wracając do naszego Grabowa trzeba zaznaczyć, że ziemie tę zaliczano do tzw. ziemi różańskiej i jak możemy przeczytać w „Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiański”, tom II str. 783 z 1881 roku

Grabowo Trylogi wieś szlachecka, powiat makowski, gmina i parafia Krasnosielc. W 1827 r. było tu 14 domów i 71 mieszkańców.

w innym miejscu czytamy

W skład gminy Krasnosielc wchodzi osada Krasnosielc oraz 3 wsie szlacheckie: Grabowo-Tryłogi, Pienica Wielka i Rózieck. Jedna wieś z ludnością mieszaną (szlachta i włościanie) Wola Pienicka oraz 16 wsi włościańskich: Amelin (vel Nowosiedliny), Bagienice Tryłogi, Biernaty Pienice, Chłopia łąka, Drążdżewo, Drążdżewska Wólka, Elżbiecin, Grądy, Karolinowo, Łazy, Niesułtowo, Pieczyska, Przytuły, Raki, Sielc i Suche.

Jeszcze w innej książce pt. „Sylwan. Zbiór nauk i urządzeń leśnych i łowieckich” z 1838 r. możemy się dowiedzieć rzeczy nad wyraz ciekawych o kopalniach bursztynu, jakie w samym Grabowie i okolicach funkcjonowały jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku z powodzeniem wydobywając kawałki ponad 3kg ważące.

Czasopismo z XIX wieku opisujące historię wydobywania bursztynu

Drążdżewo. kapliczka wotywna upamiętniająca ofiary cholery

Droga Raki-Papierny Borek tzw "szubienice" pomnik w hołdzie powstańcom z 1863 r.

Drzewo z wrośniętymi krzyżami

Już wkrótce, bo w roku 1831 i 1886 zapisy, co do ilości mieszkańców musiały ulec zmianie ze względu na szalejącą na Mazowszu epidemię cholery, którą jak można przypuszczać przywieźli ze sobą rosyjscy żołnierze przeniesieni tutaj z dalekiego wschodu dla pilnowania porządku w buntowniczym Nadwiślańskim Kraju. Śladami po morowym powietrzu z 1886 są dwa drewniane krzyże stojące do dziś w Grabowie mające ochronić mieszkańców przed jego skutkami.

Wrośnięte krzyże

Jednak najciekawsze historie mogą być skrywane szumem drzew i milczeniem starszych ludzi, którzy niejedną historię pamiętają. O strachach na rozdrożach czyhających, o krzyżach, co w drzewach się chowają o zapomnianych mogiłach żołnierzy w niejednej wojnie poległych, o miejscach dziś tylko z pozoru nieistniejących jak zapomniane siedliska, cegielnia czy szkoła. W czasach dzisiejszych ta wieś leżąca troszkę na uboczu cywilizacji stanowi cichy zakątek dla ludzi spragnionych ciszy i spokoju.

W opracowaniu wykorzystałem niektóre nieznane mi wcześniej informacje zebrane przez Panią Urszulę Dembicką ze śpiewnika "Niech łączy nas piosenka" wydanej w ramach projektu pod takim samym tytułem przez Koło Gospodyń Wiejskich w Grabowie w 2010 roku. Notkę historyczną przygotowałem na prośbę stryjny Teresy Mierzejewskiej, która po części została wykorzystana w tej publikacji pt. Kartki z historii Grabowa.